İLK DENEME YAZARLARI
Montaigne (d. 28 Şubat 1533 – ö. 13 Eylül 1592)
Fransız deneme yazarı. “Denemeler” adlı eseriyle, deneme türünün yaratıcısı olarak kabul edilir.
Ahmed Haşim (d. 1884, Bağdat – ö. 4 Haziran 1933, İstanbul)
Sembolizmin öncülerinden şair ve yazar. Türk edebiyatında ilk deneme örnekleri olan “Bize Göre, Gurabahane-i Laklakan”nı yazmıştır.
İLK ELEŞTİRİ YAZARLSARI
Nicolas Boileau-Despréaux (1636 – 1711)
Fransız şair ve eleştirinin en önde temsilcisi. Klasisizmin kurucusu olarak kabul edilir. Diğer önemli temsilcisi Anatole France’dir.
Namık Kemal (21 Aralık 1840, Tekirdağ – 2 Aralık 1888, Sakız Adası)
Gazeteci, yazar, devlet adamı, denemeci, eleştirmen ve şair. Lisan-ı Osmanînin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülahazâtı Şâmildir” ilk eleştiri yazısıdır. Ziya Paşa’nın “Harabat” şiir antolojisini eleştirdiği “Tahrib-i Harabat”ilk eleştiri eseridir..
İLK MEKTUP TÜRLERİ
Eldeki en eski örnekler; Mısır firavunlarının diplomatik mektupları (MÖ 15. – 14. yüz yılları) ile Hitit krallarının Hattuşa (Boğazköy) arşivinde bulunan mektuplarıdır. Batı edebiyatında mektup türünün ilk örnekleri, Yunan edebiyatında görülür.
Marcus Tullius Cicero (MÖ 3 Ocak 106 – MÖ 43)
Romalı devlet adamı, bilgin, hatip ve yazar. Çoğu politik içerikli 900 civarında mektup yazmıştır. Siyasi karışıklıktan dolayı kafası kesilerek idam edilmiştir.
Mehmed bin Süleyman Fuzûlî ( d. 1483, Hilla – ö. 1556, Kerbela ya da Bağdat)
Divan edebiyatının ünlü şairidir. Maaşını almadığı için Kanuni’ye yazdığı “Şikayetname” ile Osmanlı döneminin ilk mektup eseri sayılır. Diğer önemli temsilcisi Namık Kemal’dır.
İLK ANI YAZARLARI
İlk örneğini eski Yunan sanatçısı Ksenophon’un “Anabasis” adlı eseriyle vermiştir.
Jean-Jacques Rousseau (1712 Cenevre– 2 Temmuz 1778 Fransa)
”
Cenevreli filozof ve yazar. Siyasi fikirleri, Fransız Devrimini etkilemiştir. “İtiraflar” adlı anı eseri ünlü dür. Goldoni’nin “İyilik Sever Somurtkan” adlı eseri de ünlüler arasındadır.
- yüzyıla ait “Göktürk Yazıtları” bu türün ilk örneği sayılmaktadır.
Bābür Şah (d. 1483 – ö.1530)
Babür Şah’ın Babürnâme‘deki bir minyatürü
Babür İmparatorluğu‘nun kurucusu ve“Babürname” adlı anı eserinin yazarı.
İLK GÜNLÜK YAZARLARI
Tarihte ilk defa Romalılar devlet işleri Commentari notları ve Leonardo De Vinci’nin bilimsel notlarıdır.
“Ruzname” isimli savaş notları ile Evliya Çelebi’nin “Seyahatname”si tam bir günlük niteliği taşımasa ilk örneklerdir. Direktör Ali Bey’in Seyahat Jurnali(1897) ilk günlük kitabı.
Nurullah Ataç (d. 1898 – ö. 1957)
Türk eleştirmen, denemeci, yazar, şair. “Günce” adlı kitabı en ünlü günlüklerdendir. Salah Birsel’in “Günlük” adlı eseri günlük türünün ünlüleri arasındadır.